Koniec ZSRS i „Jesień Ludów”

Gospodarcza stagnacja przerodziła się w zapaść w okresie rządów następców Breżniewa – Andropowa i Czernienki. Pogłębiało ją dodatkowo zaangażowanie w liczne konflikty zbrojne w krajach trzeciego świata, będące substytutem realnej konfrontacji z demokracjami zachodnimi. Największy z nich, trwająca od 1979 r. wojna w Afganistanie, długa i wyczerpująca, okazała się gwoździem do trumny sowieckiej gospodarki. System pękał, a próby jego liberalizacji bądź reform podejmowane przez partię, prowadziły jedynie do rozbudzenia tendencji odśrodkowych, które z wydatną pomocą USA i państw zachodnich, doprowadziły w końcu do rozpadu Związku Sowieckiego w 1991 r.

W międzyczasie, m.in. dzięki rezygnacji z ZSRS z doktryny Breżniewa, doszło do przemian w Europie Środkowo-Wschodniej. W latach 1989-1990 suwerenność odzyskały Polska, Węgry, Czechosłowacja, Rumunia i Bułgaria. Po likwidacji NRD ponownie zjednoczone Niemcy.