Stalinowi się to jednak nie udało. Zmarł 5 marca 1953 r., zapisując się w historii jako jeden z najkrwawszych zbrodniarzy w dziejach. Jego następca – Nikita Chruszczow wystąpił z programem ograniczonych reform politycznych, osłabiając szalejący od lat terror, potępiając głośno „wypaczenia stalinizmu” oraz formułując koncepcję pokojowego współistnienia ze światem kapitalistycznym. Ta systemowa odwilż doprowadziła do szeregu niepokojów w bloku uzależnionych od ZSRS państw, przyjmując formę wystąpień robotniczych (czerwiec 1953 r. w NRD, czerwiec 1956 r. w Polsce), a niekiedy wręcz antykomunistycznych powstań (Węgry w październiku i listopadzie 1956 r.), które zostały krwawo stłumione. Pogorszyła też znacząco relacje z drugim co do wielkości państwem obozu socjalistycznego – Chińską Republiką Ludową Mao Zedonga, przeradzając się nawet w pograniczny konflikt. Niemiej Chruszczowowi udało się ostatecznie opanować sytuację i utrzymać cały blok sowiecki w ryzach. W podporządkowanych państwach demokracji ludowej, dotychczas bezlitośnie ekonomicznie eksploatowanych i poddawanych przeobrażeniom w stylu rewolucji bolszewickiej, dopuszczono do pewnej liberalizacji systemu i pozostawiono niewielki margines samodzielności w polityce wewnętrznej.

Jednakże trwająca od 1945 r. tzw. zimna wojna – niewypowiedziany konflikt z państwami zachodnimi, którym przewodziły Stany Zjednoczone – nie zakończyła się. Wręcz przeciwnie. W roku 1962, podczas kryzysu kubańskiego omal nie doszło do wojny jądrowej, kiedy wywiad Stanów Zjednoczonych odkrył sowiecką próbę umieszczenia pocisków balistycznych na obszarze rządzonej przez Fidela Castro Kuby. Konflikt udało się ostatecznie zażegnać, ale kryzys stał się jasnym dowodem na to, że doktryna pokojowego współistnienia jest jedynie propagandową mrzonką, a oba dysponujące bronią jądrową supermocarstwa – Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki – bynajmniej nie wyrzekły się rywalizacji o prymat nad światem. Wojna pomiędzy blokami była de facto prowadzona, ale pośrednio oraz na terenie pozostałych kontynentów – Ameryki Południowej, Afryki czy Azji Mniejszej, gdzie oba państwa wykorzystywały miejscowe animozje i konflikty do poszerzenia własnych stref wpływów. Jedynie świadomość, że otwarta wojna będzie oznaczać nuklearny kataklizm, powstrzymywała przywódców ZSRS i USA przed otwartą konfrontacją.

Taki stan rzeczy utrzymał się również po odsunięciu od władzy Nikity Chruszczowa i objęciu steru rządów w państwie sowieckim przez Leonida Breżniewa. Okres jego rządów, przypadający na drugą połowę lat 60. i lata 70., stał pod znakiem dalszej stopniowej liberalizacji systemu przy jednoczesnych próbach utrzymania stanu posiadania imperium. Stąd inwazja w 1968 roku na Czechosłowację, która w swych reformach poszła o krok za daleko, została przeprowadzona siłami wojsk Armii Sowieckiej wspartej przez wojska państw bloku zrzeszonymi w sojuszu – tzw. Układzie Warszawskim. Miał to być dowód niezachwianej jedności i trwałości sojuszu. Ogłoszona krótko po tym tzw. doktryna Breżniewa usankcjonowała podobne działania także w przyszłości, wprost deklarując uzależnienie państw bloku od socjalistycznej wspólnoty, której emanacją był przede wszystkim Związek Sowiecki.

W polityce wewnętrznej ZSRS lata 60. i 70. były okresem powolnego, acz stabilnego wzrostu gospodarczego. Był to okres, kiedy po raz pierwszy w całej swej historii Związek Sowiecki wyprodukował więcej dóbr konsumpcyjnych niż przemysłowych, co wydatnie wpłynęło na podniesienie stopy życiowej obywateli. Choć dalej zachowano cechy państwa stricte policyjnego, pewna liberalizacja nastąpiła również w polityce wobec społeczeństwa. Wybranym obywatelom Związku Sowieckiego pozwolono podróżować za granicę, poza blok państw demokracji ludowej. Ożywiło to nieco kontakty gospodarcze z Zachodem, lecz nie doprowadziło do większego złagodzenia napięcia wynikającego z trwającej nadal zimnej wojny. Wciąż napędzał się wyścig zbrojeń, a nowym polem do konfrontacji stało się rozwijanie technologii rakietowej umożliwiającej eksplorację i podbój kosmosu.