Prześladowania Kościoła w PRL w latach 1945-1950 r.

Prześladowania Kościoła w czasach PRL w latach 1945-1950

Z początku komunistyczny rząd był zbyt słaby by podołać konfrontacji z katolicyzmem. Stąd na początku władze starały się zamaskować swoje prawdziwe zamiary wobec Kościoła. Prezydent Bierut brał udział w uroczystościach poświęcenia odrestaurowanego posągu Chrystusa Króla w Warszawie, a także w nabożeństwie w kościele ojców Karmelitów. Jednak już w 1945 roku wprowadzono ustawy, które osłabiały wpływ Kościoła w Polsce. Zniesiono obowiązkowe nauczanie religii w szkołach (nauka miała być dobrowolna, tylko na życzenie rodziców). Księgi stanu cywilnego zostały przejęte przez urzędy świeckie. 12 września komunistyczny rząd zerwał konkordat ze Stolicą Apostolską. Usunięto symbole religijne ze szkół i urzędów. Ograniczono również prawa majątkowe Kościoła. Religia była atakowana i wyśmiewana przez reżimową prasę. Próbowano realizować taktykę dzielenia polskich katolików, a przede wszystkim hierarchii kościelnej. W tym celu powołano do życia grupy tzw. ,,postępowych katolików”, gromadzących się wokół tygodnika ,,Dziś i Jutro”.

Do połowy 1947 r. w więzieniach MBP przebywało sześćdziesięciu księży, którzy byli oskarżani o współpracę z orranizacjami antykomunistycznymi. W październiku 1947 roku w MBP pod przewodnictwem Julii Brystrygierowej odbyła się narada poświęcona planom i metodom walki z kościołem w Polsce. M.in. wprowadzono prawo pozwalające na odmowę legalizacji stowarzyszeń katolickich.

Pod koniec lipca 1948 r. aresztowano Kazimierza Studentowicza, członka redakcji ,,Tygodnika Warszawskiego”, który próbował nielegalnie przekroczyć granicę. Przy okazji zamknięto pismo i aresztowano jego redaktorów: ks. Zygmunta Kaczyńskiego, Jerzego Brauna oraz Antoniego Antczaka, Stanisława Bukowskiego i Józefa Kwasiborskiego. Ksiądz prałat Kaczyński zmarł w więzieniu, a okoliczności jego śmierci są do dziś nieznane.

18 grudnia 1948 roku podczas Kongresu PZPR Aleksander Zawadzki zapowiedział główną strategię władz PRL wobec Kościoła. Kościół miał być postrzegany jako instytucja wroga wszelkiemu postępowi. Uważano, że duchowieństwo popiera bandytów i demoralizuje młodzież. Od tego czasu prześladowania kościoła nasiliły się. W 1949 r. sporządzono ewidencję operacyjną, która miała zawierać charakterystyczne cechy osobowe wszystkich księży, zakonników i zakonnic. Na podstawie tych list starano się wytypować potencjalnych kandydatów do agenturalnego werbunku. Aresztowano księży zaangażowanych w działalność podziemia antykomunistycznego. M.in. 2 lipca 1949 r. ks. Władysław Gurgacz został aresztowany przez UB, a następnie w procesie pokazowym skazany w trybie doraźnym na karę śmierci. Wyrok wykonano 14 września 1949 r.

Generał sowiecki Iwan A. Sierow był autorem szczegółowego planu walki z Kościołem w Polsce, natomiast ważniejsze decyzje dotyczące polityki kościelnej zapadały w Moskwie i podejmował je sam Stalin. W 1949 roku Bierut podczas wizyty w Moskwie otrzymał następującą dyrektywę od Stalina: ,,Przy klerze: nie zrobicie nic, dopóki nie dokonacie rozłamu na dwie odrębne przeciwstawne sobie grupy. (...) Propaganda masowa to rzecz konieczna, ale samą propagandą nie zrobi się tego, co potrzeba (...) bez rozłamu wśród kleru nic nie wyjdzie”.

We wrześniu 1949 zapoczątkowana została działalność księży ,,patriotów”. W ciągu kilku lat komunistom udało się skupić w tym ruchu ponad dwa tysiące księży i zakonników, czyli 10% duchowieństwa. Partia szeroko nagłośniła książkę z wypowiedziami księży patriotów pt. ,,Księża mówią”. Ruch służył władzom do rozbijania jedności Kościoła. Księża byli werbowani główne poprzez szantaż na tle obyczajowym lub finansowym. Ruch księży "postępowych" współpracował ze Stowarzyszeniem PAX. Była to organizacja katolików świeckich kierowana przez Bolesława Piaseckiego, godząca socjalizm z katolicyzmem. W planach władz PRL celem ruchu ,,księży postępowych” miało być rozbicie jedności polskich katolików i hierarchii kościelnej.

21 września 1949 r. Zapadła uchwała o upaństwowieniu szpitali będących własnością kościelną. Ze szpitali usuwano kapelanów. Od 1950 r. Systematycznie ograniczano działalność wydawniczą Kościoła. W tym samym czasie prześladowania dotknęły Krajową Centralę ,,Caritas” oraz jej oddziały diecezjalne. Na początku 1950 r. władze podjęły decyzję o ustanowieniu nowego zarządu ,,Caritasu” złożonego z księży ,,patriotów”. 20 marca 1950 roku Sejm uchwalił ustawę o przejęciu przez państwo kościelnych dóbr martwej ręki.

Od początku 1949 roku władze starały się zmusić Episkopat Polski do zawarcia formalnego porozumienia z rządem. Ze względu na prześladowania prymas Wyszyński szukał sposobów na zabezpieczenie jego istnienia. 14 kwietnia 1950 roku doszło do podpisania porozumienia między Kościołem i rządem PRL. Porozumienie stwarzało podstawę do formalnej obrony Kościoła. Jednak hierarchia kościelna musiała zgodzić się na znaczące ustępstwa, musiała uznać powojenny układ polityczny oraz reformy społeczno-gospodarcze w Polsce, a także potępić działalność podziemia antykomunistycznego. Władze natomiast zgodziły się na nauczanie religii w szkołach jednak pod warunkiem, że programy nauczania będą opracowane wspólnie przez przedstawicieli władz szkolnych i episkopatu. Zobowiązano się również nie przeciwdziałać publicznym formom kultu religijnego takim jak procesje, pielgrzymki i inne. Wydawnictwo katolickim obiecano takie same warunki jak innym wydawnictwo. Rząd jednak nie dotrzymał tych obietnic, m.in. jeśli chodzi o nauczanie religii w szkołach. Już miesiąc od podpisania porozumienia władza zaczęła usuwać religię ze szkół pod pretekstem zamiany ich na ateistyczne
szkoły Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (TPD). Nie ustały również prześladowania wobec duchownych. W samym 1950 r. Organy MBP aresztowały 132 księży. Aresztowano m.in. księży, którzy próbowali uświadomić rodziców, co do szkół TPD. Prześladowano również księży, którzy nie chcieli podpisać tzw. Apelu sztokholmskiego, którego treść koncentrowała się na poparciu polityki ZSRR po zakończeniu II wojny światowej. Ze szkół usunięto około 500 księży prefektów, którzy nie podpisali tego apelu.

19 kwietnia 1950 r. powołano Urząd do Spraw Wyznań, który podlegał bezpośrednio premierowi. Podlegał mu ,,Caritas”, który został przekształcony w stowarzyszenie świeckie.